Categorieën
Nieuws

Kun je het internet gebruiken als heilige ruimte voor het Avondmaal?

Naar aanleiding van de ruimte die het moderamen van de PKN biedt ten aanzien van een online van vorm van Avondmaal, het pleidooi van Marcel Barnard en Mirella Klomp in Trouw en de blog van Miranda Klaver vandaag, ben ik nog maar eens in mijn scriptie gedoken.
Ik studeerde ooit af op online ritualiteit. In mijn scriptie besprak ik de mogelijkheden en beperkingen van het online kaarsen branden op MijnKerk.nl. Het leukste deel vond ik het deskresearch, want er bleek al heel veel over gepubliceerd te zijn. Dit is waar ik destijds op uitkwam, en wat me nu weer helpt. Misschien jou ook?

1. HET GEBEURT AL

Het belangrijkste is mijns inziens: het gebeurt al! Mensen dóen al rituelen online. Mensen branden al digitale kaarsen, gaan online in gebed, maken digitale pelgrimages of gaan op internetretraite. Als kerk kunnen we ons daartegen verzetten, of we kunnen het online gebeuren gaan zien als nieuwe of andere ‘sacred space’ waar het geloof/religieuze ook vorm krijgt.

2. IS HET MINDER ECHT?

Is online, dus door middeling van een computerscherm, minder echt? Het is definitief anders, maar zeker niet één-op-één minder echt. Ik gebruikte destijds het voorbeeld van cyberpesten. Op het schoolplein of digitaal: voor degene die het overkomt is het toch echt een harde realiteit. Met andere woorden: wat op internet gebeurt is echt, wordt als echt ervaren en ook steeds vaker aldus behandeld.

3. HOE VINDT HET PLAATS?

Maar het gewone leven maakt niet eenvoudig de verschuiving naar een digitale omgeving. Het gaat gepaard met weerstand (zoals dat met alle veranderingen gaat), met verschillen van inzicht (wie bepaalt dat een chatroom een heilige ruimte is?), met overduidelijke fysieke beperkingen (geef maar eens brood door via WiFi), maar ook met nieuwe manieren, vormen en mogelijkheden.

4. HERVIRTUALISERING VAN RITUELEN

Maar, met dat alles, gebeurd er ook iets dat inherent is aan ritualiteit: juist in het praktiseren van een online ritueel zijn we ons misschien wel veel meer bewust van de bron waar ons symbolisch handelen naar verwijst. In haar schrijven ‘Virtual Ritual, Real Faith’ noemt Cheryl Anne Casey dit ‘Revirtualization of Religious Ritual in Cyberspace’. Met andere woorden: Casey stelt dat rituelen in zichzelf symbolische handelingen zijn en daarmee naar iets verwijzen. Ritueel is ‘enacted symbol’, een uitvoering van symboliek.

Casey stelt dat rituelen in zichzelf symbolische handelingen zijn en daarmee naar iets verwijzen. Ritueel is ‘enacted symbol’, een uitvoering van symboliek.

Zoals bij het Heilig Avondmaal het brood en de wijn verwijzen naar het lichaam en het bloed van Christus, zo maakt het online religieuze ritueel een extra verwijzing en verwijst het naar het fysieke ritueel. Deze ‘hervirtualisering’ kan men opvatten als verwatering of een afstand scheppend proces, maar Casey beargumenteert dat dit proces juist de diepere verwijzing benadrukt.

NB: MIJNKERK.NL IN HET ECHT

Ik was ooit als communitymanager betrokken bij de start MijnKerk.nl, de eerste digitale pioniersplek van Nederland. Destijds droomde ik ervan om met deze plek online Avondmaal te vieren, maar toen ontbrak de urgentie en was er veel weerstand. Kennelijk was er een pandemie voor nodig om die weerstand (schoorvoetend) te doorbreken.  Bij CrossPoint hebben we de eerste gelegenheid aangegrepen om online Avondmaal te vieren in Zoom. Hier lees je hoe dat ongeveer in zijn werk ging. Mijn ervaring is dat ik live kon zien hoe hervirtualisering werkte: juist door het online samenzijn en tegelijk niet-samenzijn, werd het Avondmaal nóg dieper beleefd. In ieder geval deze eerste keer. Bij een tweede keer merkte ik dat het niet-samenzijn nog wat zwaarder op ons drukte. Al met al verlang ik weer naar het fysiek samen Avondmaal vieren, maar de kans is groter dat het een hybride viering wordt. En ook dat lijkt me mooi en bijzonder om mee te maken, mooi en bijzonder ook om digitaal vorm te gaan geven. 

Bram Dijkstra
Voorganger CrossPoint